Szkoła

Maria Dąbrowska, z Szumskich, urodziła się 6.10.1889 w Russowie pod Kaliszem.

Pochodziła z zubożałej rodziny ziemiańskiej – jej ojciec, powstaniec z 1863, był administratorem majątków ziemskich. W latach 1901 – 1905 uczyła się w prywatnej szkole Heleny Semadeniowej, a następnie w gimnazjum żeńskim. W 1905 wzięła udział w strajku szkolnym. Lata 1906 – 1907 spędziła w Warszawie, gdzie kontynuowała naukę, a później studiowała nauki przyrodnicze oraz socjologię i filozofię w Lozannie i Brukseli. Uczestniczyła wówczas w działalności Filorecji – organizacji niepodległościowej młodzieży polskiej.

      Do Kalisza powróciła w 1910 i podjęła pracę nauczycielki geografii na pensji Wandy Motylewskiej. W tym też roku debiutowała jako publicystka w „Gazecie Kaliskiej” i „Zaraniu” oraz wygłosiła swój pierwszy publiczny odczyt. W 1911 wyszła za mąż za M. Dąbrowskiego, emigracyjnego działacza PPS.
W 1913 przebywała w Londynie jako stypendystka Towarzystwa Kooperatystów, a po powrocie opublikowała na łamach pisma „Echo Literacko – Artystyczne” swoje pierwsze opowiadanie „We Francji… ziemi cudzej”. Podczas pierwszej wojny światowej związana była z ruchem ludowym i niepodległościowym, współredagowała pisma „Chłopska Sprawa” i „Polska Ludowa”. W 1917 przeniosła się do Warszawy. Po odzyskaniu niepodległości pracowała w latach 1918 – 1924 w Ministerstwie Rolnictwa. Brała czynny udział w organizowaniu oświaty ludowej i robotniczej, w ruchu spółdzielczym, działalności ZZLP i Pen Clubu, także bardzo aktywna była w życiu publicznym. Należała do grona postępowych działaczy i pisarzy inicjujących od 1927 liczne akcje protestacyjne przeciw ograniczaniu swobód obywatelskich i metodom stosowanym wobec więźniów politycznych.

      Międzywojenną twórczość Dąbrowskiej otwierają opowiadania poświęcone tematyce spółdzielczej i młodzieżowej, umieszczone w zbiorach „Dzieci ojczyzny” (1918) i „Gałąź czereśni” (1922), ale dopiero cykl opowiadań „Uśmiech dzieciństwa” (1923), osnuty na wspomnieniach z lat dzieciństwa spędzonych na wsi, zwrócił na pisarkę uwagę krytyki i czytelników. Wielkim sukcesem stał się następny cykl „Ludzie stamtąd” (1926). W latach 1932 – 1934 ukazały się kolejne tomy najwybitniejszego dzieła pisarki, „Nocy i dni”, które sama autorka nazwała powieścią o Kaliszu.
      Jak pisze Halina Sutarzewicz w swojej pracy „Kalisz w literaturze”: „Pisarka świetnie odtworzyła jego (Kalisza – przyp. autora) topografię, niemal każdą scenę powieści możemy dokładnie umiejscowić, jeśli wiemy, że Dziadowe Przedmieście to ulica Babina, ulica Karolińska to Aleja Wolności, zwana dawniej Aleją Józefiny, Raciborskie Przedmieście – Górnośląska, Owocowa (dawne Ogrody) – ulica Kościuszki, a plac Świętojański to plac św. Józefa, którego dawny wygląd dokładnie oglądamy z okien pani Barbary (…) Dąbrowska ocaliła także od zapomnienia cały szereg innych widoków Kalisza, jak np. kanał Prosny, który biegł między między dzisiejszą ulicą Nowotki (obecnie Parczewskiego – przyp. autora) a Babiną i mieszczącą się w głębi tej ulicy dawną pensją Semadeniowej, odtworzoną wraz z całym jej otoczeniem bardzo szczegółowo (…) Odżywają (…) stare kamieniczki i rzeka biegnąca zakolami wśród zielonych drzew, park i wjazd do miasta wraz z dudnieniem kół na licznych mostach, z których widok przypomina jednemu z bohaterów powieści – Wenecję. Poznajemy także istniejące w Kaliszu sklepy, cukiernie, gmach trybunału i inne budowle. Czytając te opisy, czujemy, że dla autorki jest to istotnie miasto „najpiękniejszych nocy i dni” i szczera jest jej wypowiedź w jednym z późniejszych szkiców („Warszawa mojej młodości”), że stolica nie wydała jej się piękna, gdyż piękny dla niej był Kalisz”.

      Humanistyczna i obywatelska postawa pisarki ujawniła się w pełni w licznych opowiadaniach zebranych w tomie „Znaki życia” (1938). W 1939 napisała dramat historyczny „Geniusz sierocy” (wystawiony na scenie w 1959). Dąbrowska jest także autorką powieści „Domowe progi” (1928), będącej pierwszą wersją tomu drugiego „Nocy i dni”, oraz licznych utworów dla dzieci i młodzieży o tematyce społeczno – wychowawczej i patriotycznej – m.in. „Marcin Kozera” (1927), „Przyjaźń” (1927), „Czyste serce” (1936), relacji z podróży do krajów bałtyckich „U północnych sąsiadów” (1929), także przekładów z literatury rosyjskiej (A. Czechow, M. Gorki), duńskiej (N. Lyhne, J.P. Jacobsen). Wystąpienia krytycznoliterackie pisarki poświęcone są m.in. analizie filozoficznej i artystycznej możliwości współczesnej prozy realistycznej, zawierają również komentarz do własnej twórczości. Istotne miejsce w jej dorobku zajmuje publicystyka, ściśle związana z jej twórczością literacką, poruszająca głównie społeczne i moralne sprawy spółdzielczości (pojętej w duchu idei E. Abramowskiego) oraz problematykę ówczesnej wsi.
      Podczas okupacji Dąbrowska przebywała w Warszawie, biorąc aktywny udział w podziemnym życiu kulturalno – oświatowym i w powstaniu warszawskim, a po jego upadku wraz z przyjaciółmi schroniła się w Dąbrowie Zduńskiej koło Łowicza. Powróciła do Warszawy na początku 1945. Wielkim osobistym dramatem pisarki, przeżywanym silnie od zakończenia wojny, była sowietyzacja Polski i służalcza wobec komunistów postawa wielu polskich intelektualistów, którzy swoje kariery przedłożyli ponad interesy narodu. Pisarka nigdy nie wybaczyła tym ludziom ich oportunizmu, tchórzostwa i zaprzaństwa – o tych bolesnych sprawach pisze w swoim „Dzienniku”. W 1945 napisała dramat „Stanisław i Bogumił”, wystawiony na scenie dopiero w 1966. Intensywnie pracowała nad przekładem z języka angielskiego „Dziennika” S. Pepysa, który ukazał się drukiem w 1952. Rok 1955 przyniósł zbiór opowiadań „Gwiazda zaranna” – pisarka zawarła w nim utwory z okresu wojny i okupacji. Nową próbą ujęcia rodowodu współczesnej inteligencji, analogiczną do „Nocy i dni”, miała być, ostatecznie nie dokończona, powieść „Przygody człowieka myślącego”, nad którą pisarka pracowała z przerwami przez kilkanaście lat i która ukazała się w 1970.

      W 1948 Dąbrowska wygłosiła odczyt w Kaliszu. W swoim prowadzonym przez całe życie „Dzienniku” tak oto odnotowała to wydarzenie: „Kalisz odpłacił mi wszystkie zmęczenia tego rajdu odczytowego. Cóż to za piękne miasto i jak pięknie, z jakim pietyzmem w czasie dwudziestolecia odbudowane z gruzów po 1914 (…) Rzadko się zdarza, aby miasto pamiętne z dzieciństwa, wydało się po tylu latach piękniejsze i wspanialsze, niż zostało w pamięci(…) Odczyt miałam w teatrze wypełnionym do ostatniego miejsca(…)”

      Reportaże i nowele Dąbrowskiej, ujmujące sprawy współczesne, stanowiły próbę socjologicznej i psychologicznej diagnozy przemian zachodzących w ludzkiej świadomości po wojnie. W 1956 ukazał się zbiór „Myśli o sprawach i ludziach” obejmujący artykuły i rozprawy o pisarzach ( o Mickiewiczu, Słowackim, Prusie, Orzeszkowej, Kasprowiczu, Wyspiańskim, Żeromskim, Strugu, Kadenie – Bandrowskim, Gogolu, Tołstoju). Osobną pozycję zajmują „Szkice o Conradzie” (1959), będące wyrazem dążenia Dąbrowskiej do przyswojenia współczesnej kulturze i świadomości polskiej sztuki i szlachetnej etyki Conrada.
      W 1957 prace pisarki ukazały się w pierwszym numerze miesięcznika (później dwutygodnika i tygodnika) „Ziemia Kaliska”. W liście do tej gazety sama napisała wówczas: „Jestem dzieckiem ziemi kaliskiej. Z jej okolic i z samego Kalisza czerpałam natchnienie do moich książek: „Uśmiech dzieciństwa”, „Ludzie stamtąd” oraz „Noce i dnie”. Ta ziemia ukształtowała moje poczucie artystyczne, styl i język całej mojej twórczości”- (za H. Sutarzewicz). W tym też roku, przy okazji nadania jej honorowego tytułu doktorskiego, powiedziała:

 „To, co jest w języku moich utworów dobre, zawdzięczam nade wszystko mojej ziemi rodzinnej, ziemi kaliskiej. Toteż w mojej osobie nadaliście panowie doktorat honorowy tej właśnie ziemi kaliskiej, ziemi wielkopolskiej, która była jednym ze źródeł polskiego języka literackiego i której też honoru dzisiejszego winszuję, kłaniając się nisko z miłością i wdzięcznością” – za H. Sutarzewicz.
      W 1960 nadano pisarce honorowe obywatelstwo Kalisza, a dwa lata później, podczas sesji poświęconej jej twórczości i jubileuszowi 50-lecia pracy twórczej pisarki, podjęto inicjatywę, aby nadać nowo budowanej dzielnicy mieszkaniowej Kalisza nazwę „Kaliniec”, a jej głównej ulicy nazwę Bogumiła i Barbary. W 1975 w Kaliszu odbyła się prapremiera filmu „Noce i dnie” w reżyserii Antczaka. W 1989 w rodzinnym mieście pisarki zorganizowano międzynarodową sesję naukową w setną rocznicę jej urodzin.
      Maria Dąbrowska zmarła w Warszawie 19 maja 1965 roku.

Opracował:
Włodzimierz Garsztka
źródło: http://www.info.kalisz.pl/biograf/dabrowsk.htm